Ridder te paard

Kunststukje van de Week – Verschenen in De Dordtenaar op 14 april 2005. Leek: Leonie van den Ende (Amazone). Deskundige: Deborah Paalman (Dordts Archeologisch Centrum).

De leek:
Leonie is 9 jaar. Haar grootste wens is een eigen pony. Leonie speelt graag ‘paardje’ in de tuin en als het regent speelt ze binnen met plastic paardjes.

We zitten op de bank en Leonie vraagt of ze haar verzameling paardjes zal laten zien. Ze rent naar boven en is even later terug met 5 viervoeters onder haar arm. Erg leuk! Maar zouden kinderen in de Middeleeuwen eigenlijk ook zulk speelgoed hebben gehad? Leonie bekijkt de archeologische vondst.

Wat ziet ze? “Een paard in ieder geval waar een ridder op zit.” Waarom denk je dat het een ridder is? “Hij heeft een harnas enne…. en een schild en een ridder ziet er meestal zo uit.”

Waar denk je dat het van is gemaakt? “Van uhm… Tin, ofzo…” Dat is knap geraden van Leonie! En waar denk je dat dit paardje voor werd gebruikt? “Als beeldje, om in de kamer neer te zetten.” De benen van het paardje zijn afgebroken, maar denk je dat hij dan had kunnen blijven staan op een kast? “Uh, ja; hij had dan poten en misschien stond hij een beetje op ’t gras, dat er nog een plat stuk zat…” Zou er nog iemand mee hebben gespeeld? “Ja kan ook, van vroeger heb je ook nog op de markt spullen voor de sier waar je ook een beetje mee kan spelen.” Op de markt? “Ja, op de markt verkopen ze dat.” Nu nog? “Ja m’n broer heeft heel veel tinnen soldaatjes”, verteld Leonie.

Wat denk je dat ze met dit paardje gespeeld zullen hebben? “Een gevecht, dat je één goeie en één slechte kant hebt.” Denk je dat er vroeger ook kinderen waren die net als jij allemaal van die paarden hadden zoals hier op de bank liggen? “Uh nee, dat denk ik niet.” Waarom niet? “Heel veel vroeger hadden ze niet nog zo… plastic.” En als ze vroeger jouw paardjes allemaal van tin hadden gemaakt, denk je dan dat kinderen daar ook mee mochten spelen? “Uhm…, nee. Kan snel breken denk ik.” Leonie denkt dus niet dat kinderen vroeger ‘manege’ konden spelen zoals zij. Zou er een manege hebben bestaan heel lang geleden? “Nee, dat niet”, zegt Leonie. Wat deden ze dan met paarden? “Gewoon uhm… oorlog mee voeren. Dan hadden ze vervoer waar ze op konden zitten en dan waren ze sterker.” Wat voor soort paard zou een ridder het liefst kiezen? “Een snel paard en een paard dat niet zo snel schrikt.”

Hoe oud denk je dat dit paardje is? “Uhm… nou, iets van…, ’t ziet er wel geroest uit…” ’T is dus niet van vorige week? “Nee, dat niet, iets van 200 jaar geleden.”

De deskundige:
Ridderkastelen van playmobil, met plastic ruiters en paarden om riddertoernooien na te spelen! Eigenlijk was het in de Middeleeuwen niet anders. Meer dan 700 jaar geleden, ergens in de 14e of misschien wel in de 13e eeuw, maakte een tinnegieter namelijk het bovenstaande riddertje te paard.

Het figuurtje van zilvertin is ongeveer 4,5 centimeter breed en 4 centimeter hoog. Het werd begin dit jaar met een metaaldetector gevonden tijdens het archeologisch onderzoek op de Grote Markt. De benen van het paardje zijn afgebroken, maar waarschijnlijk bevond zich aan de onderkant een voetstukje, zodat het paardje kon blijven staan.

Een tinnegieter kon speelgoed maken door metaal als lood of tin te verhitten tot het vloeibaar werd. Zo kon hij het in een stenen mal gieten. Zo’n mal kon de vorm van een paardje hebben en als het metaal koud was geworden, kon het eruit worden gehaald. Op die manier ontstond ook deze ridder te paard.

Middeleeuwse kinderen konden met zo’n paardje zelf riddergevechten naspelen. De speelgoedridders te paard waren meestal voorzien van wapens, zoals een zwaard of een lans en een schild. Het zou ook best kunnen dat volwassenen het leuk vonden om met dit soort ‘tinnen soldaatjes’ te spelen.

In Nederland, maar ook in Engeland en Frankrijk zijn gelijksoortige figuurtjes uit de Middeleeuwen gevonden. Al deze figuurtjes lijken op elkaar maar meestal zijn de paarden en ruiters toch net iets verschillend. De ridder van dit paardje heeft geen zwaard of lans in zijn hand. Het kan zijn dat zijn wapen is afgebroken. Hij heeft wel een schild bij zich. Op het schild staat een kruis. Aan de andere kant heeft de ridder een band (een zogeheten 'britsier' of 'aillette') om zijn bovenarm, eveneens voorzien van een kruis. Misschien gaat het hier om een kruisridder.