Sintels

Kunststukje van de Week - Verschenen in de Dordtenaar op 15 mei 2003. Leek: Ton van Dalen (Beeldend Kunstenaar). Deskundige: Mirjam van Oeveren (Dordts Archeologisch Centrum).

De Leek:
Ton van Dalen is gek op verrassingen. Deze 53 jarige leek is beeldend kunstenaar en tevens docent aan de Willem Kooning Academie te Rotterdam.
De eerste reactie van Ton op deze in groten getale gevonden voorwerpen, is louter een opeenvolging van vragen: “Hoe oud het is, of het in een huis is gevonden en of het een gebruiksvoorwerp is, mag ik zeker niet vragen?” Nee. Het wordt Ton snel duidelijk dat hij zijn lekenoordeel moet geven. “Goh, ik heb me al veel voorbereid, vanmorgen dacht ik nog in allerlei categorieën, zoals speelgoed, gebruiksvoorwerpen enz.” Hij herkent direct het materiaal en de vervaardigingstechniek; een gedreven plaatje ijzer met twee vleugeltjes. Aan de huid van het materiaal en aan de gelaagdheid van het zeer verontreinigde ijzer, herkent hij de 15e eeuw. Hebben we dan toch te maken met een ‘deskundige leek’?

“Goh, je stelt me wel voor een raadsel, ja”. De omgebogen vleugeltjes van de onbehandelde exemplaren doen hem vermoeden dat het om een stok heeft gezeten of iets dergelijks. “Het is ook te grof voor sieraden, dat is het zeker niet. Het heeft iets weg van die plaatjes voor op een fiets, maar om het nou over een fiets te hebben, nee want daar zitten gaatjes in. Textielzegels zijn het ook niet want die zijn van lood of tin vervaardigd. Misschien is het een onderdeel van een gereedschap? Goh, het is wel moeilijk. Ze hebben ook allemaal een beetje een andere vorm. Tja, het is iets wat een seriematige productie heeft gehad, want er is verder weinig aandacht besteed aan de vorm, het is net zoiets als spijkers maken. Spijkers moesten ook allemaal één voor één gemaakt worden”.
Aan de puntige vorm vermoed Ton dat het ergens in gedreven word, in hout ofzo, maar waarin blijft hem een raadsel.

De deskundige:
Deze op ‘sigarenbandjes’ gelijkende voorwerpjes hebben een gemiddelde afmeting van 30x50 mm. De oorspronkelijke benaming van een dergelijk ijzeren voorwerpje, zoals er hier meerdere zijn afgebeeld, is ‘sintel’. Deze sintels dateren uit de 14e en 15e eeuw en zijn afkomstig van opgravingen op het Statenplein in Dordrecht. Er zijn zes typen bekend. Deze vinden allen hun oorsprong in de scheepsbouw.

Sinds de overgang van de boomstamkano naar een uit meerdere delen opgebouwd vaartuig, moest de scheepsbouwer een waterdichte scheepsromp kunnen produceren.
Vanaf de negende eeuw is in Noordwest-Europa het dichten van naden in de huid van houten vaartuigen met ‘gesinteld werk’ bekend. De betekenis van het woord ‘werk’ is (oud) geplozen hennep (touw). Het woord ‘sintel’ word regelmatig in laatmiddeleeuwse bronnen aangetroffen maar is in dit verband (scheepsbouw) in de Van Dale en in het Woordenboek der Nederlandsche taal onbekend. Wel bekend zijn de woorden ‘breeuwen’of ‘kalfateren’. Dit betekent het dichten van scheuren of naden tussen twee planken, met ‘werk’ of katoen. Ook andere soorten breeuwsels zijn in naden aangetroffen, zoals geteerd papier, dierlijk haar of mos. Tot in de twintigste eeuw wordt voor ‘gesinteld werk’ meestal mos gebruikt (onder meer op platbodems). Gesproken wordt dan ook wel van ‘gesinteld mosbreeuwsel’.
Het mos werd in de min of meer driehoekige naden gedrukt met dunne smalle latjes. Veelal werden hiervoor wilgentenen gebruikt (ook wel sintelroeden of breeuwlatten genoemd). Vervolgens werd de vulling vastgezet met ijzeren plaatjes (de sintels), die aan weerszijden van de naad in het hout werden geslagen.
Sintels moeten een belangrijk product voor de werf- of scheepssmid zijn geweest. Bij een reconstructie van een 23 m lange kogge, waren alleen al aan de binnenzijde van de scheepshuid ongeveer 12000 sintels nodig om het waterdicht te maken. Allen één voor één met de hand door de smid gedreven!

Leuk detail is dat enkele Dordtse sintels nog houtsplinters bevatten. De sintels zijn, op één exemplaar na, nog niet geconserveerd. Het Dordts Archeologisch Centrum moet ze nog een beetje “opkalefateren” voordat ze tentoongesteld kunnen worden in de expositieruimte aan de Gravenstraat….