Steengoed drinkschaaltje

Kunststukje van de week – Verschenen in de Dortenaar op 23 januari 2003. Leken: Monique Leijdsman-Bekkers en Agnes Hulsbosch (Verkoopsters Tammerijn). Deskundige: Mirjam van Oeveren (Dordts Archeologisch Centrum).

De leken:
Sinds anderhalf jaar is 'Tammerijn' in de Kolfstraat gevestigd. Deze winkel verkoopt voornamelijk luxe cadeaus van porselein en kristal.
De twee verkoopsters, Agnes en Monique hebben er zin in! Gespannen wachten zij af wat het Kunststukje van de Week deze keer te bieden heeft. Voorzichtig wordt de vondst uit het bubbeltjesplastic gepakt en vervolgens bewust op zijn kop op tafel gezet. Het commentaar, soms in overleg, volgt:
“Het is een dekseltje van een theepot ofzo, ja of van een voorraadpot”. Monique mag het voorwerp even vasthouden: “Het is heel licht, hier en daar zie ik wat glazuur, bruine vlekken, het zal wel bruin geweest zijn, en van klei gemaakt. Het zal niet iets bijzonders geweest zijn!” Na haar klanktest, het voorzichtig kloppen op het voorwerp met haar ring, lijkt zij overtuigd te zijn dat het om een voorwerp van klei gaat. De kleur van de klei doet hen beide denken aan wijnkannen, die met regelmaat op schilderijen zijn terug te zien. Hierbij denkt Agnes onherroepelijk aan het Melkmeisje van Vermeer. Ook wist Agnes te melden dat zij dit soort kannen in de kelder aan de Waag had gezien.
Maar als het voorwerp wordt omgedraaid, wat zien de dames dan? Agnes: ”Een schaaltje of iets. Een soort van sfeerlichtje kan het ook zijn, of een schaaltje om iets in warm te houden. Misschien hoort er nog iets bovenop? Een olielampje voor verlichting of misschien een soort onderzetter? Het lijkt op iets Japans.”

Beide dames zijn er stellig van overtuigd dat het voorwerp in gekeerde toestand zeker een deksel moet zijn, maar vinden het dan wel een vreemde zaak dat zich alleen op de binnenrand van het deksel glazuur bevindt…..

De deskundige:
Deze vondst, wederom afkomstig van het Statenplein (1997), heeft een drinkfunctie. Het is namelijk een steengoed drinkschaaltje uit Siegburg, dat door een pottenbakker op de draaischijf is vervaardigd. Het heeft een doorsnede van 130mm, is 44mm hoog en dateert uit de late 14e of vroege 15e eeuw.
Dit ‘klingelhart’ schaaltje met ‘blos’ (glazuurvlek) op ranke voet, heeft een ruime opening aan de bovenzijde. Hierdoor voelt het prettig aan om uit te drinken.

In vrijwel al het onderzochte huisvuil uit de late Middeleeuwen wordt wel een voorwerp van steengoed aangetroffen. Steengoed werd vanwege de waterdichtheid (daardoor tevens zeer goed te reinigen) voornamelijk gebruikt als tafelgoed om uit te schenken en te drinken. Deze harde keramieksoort werd gemaakt van fijne klei uit het Duitse Rijnland. Met een baktemperatuur van boven de 1200 Cº versteent (versintert) deze klei min of meer tot een nauwelijks water doorlatend baksel.
De stad Siegburg (Duitsland) waaraan dit type steengoed zijn naam te danken heeft, ligt aan het riviertje de Sieg en was gedurende de late Middeleeuwen de grootste producent van dit vaatwerk. Tussenhandel vond plaats in de grote steden, waarbij de koopwaar over water werd getransporteerd. Op de Nederlandse markt was de Siegburgwaar al vóór 1350 een massaproduct!
Dordrecht, gelegen op een kruispunt van rivieren, heeft als transitohaven en distributiecentrum hierbij een belangrijke rol gespeeld.
Naast dit importproduct bleven de lokale pottenbakkers hittebestendig kookgerei produceren.

In de Middeleeuwen was water drinken vooral in de steden gevaarlijk voor de gezondheid. Daarom werd voornamelijk bier, wijn, mede (een honingdrank) en sap gedronken.
Het is zeer waarschijnlijk dat uit een drinkschaal zoals hier getoond, wijn gedronken werd. Het aroma van de wijn zou beter tot zijn recht hebben kunnen komen in de lage open vorm van dit steengoed schaaltje, dan in de meer gebruikelijke hoge cilindrische bekers.